Kurmes Dernegi Resmi Web Sitesi

BELGELER ATATÜRK iMZALI

Belgelerle ilgili gizlilik kararı kaldırılınca tarihî gerçekler de bir bir gün yüzüne çıkmaya başladı.
13 BİNDEN FAZLA İNSAN ÖLDÜ
1937-1938 yıllarında gerçekleştirilen Dersim Operasyonu’nda 13 binden fazla kişi ölmüş, binlerce kişi de askerler nezaretinde göç ettirilmek zorunda bırakılmıştı.
 BİRLİKLERE HABER VERİLİYOR
Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak imzalı 6 Nisan 1932 tarihli belgede hükümetin harekâtı yıl içinde yapmamaya karar verdiği birliklere bildiriliyor.
Yakın zamanda yeniden ülkenin gündemine oturan ve 1937-38 yıllarında yaşanan Dersim olayları Cumhuriyet tarihinin en çok merak edilen sayfalarından biri. Dersim olaylarında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın özrü ile bir ilk de yaşandı. Erdoğan bu özürle birlikte bazı önemli belgeler de açıklamış, devlet arşivlerindeki gizlilik kararının da kaldırılacağını söylemişti. Başbakanlık arşivlerindeki Dersim belgeleriyle ilgili gizlilik kararı geçtiğimiz hafta kaldırıldı. Geriye Genelkurmay ve Türk Hava Kurumu arşivleri kaldı. Dersim olayları ile ilgili asıl önemli belgelerin Genelkurmay arşivlerinde kayıtlı olduğu belirtiliyor. Gizliliği kaldırılan Başbakanlık arşivlerinde ise askeri harekat öncesi, 1920’li yıllardan itibaren Dersim yöresinde yaşanan gelişmelere ait kayıtlar, raporlar, kararlar, zabıtlar yer alıyor. Bölgenin 1920’li yıllardan itibaren yakından izlendiği pek çok defa müdahalelere uğradığı kayıtlarda bulunuyor. Başbakanlık arşivlerindeki belgelerden askeri harekatlarda başta Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Celal Bayar olmak üzere dönemin devlet idarecilerinin tamamının etkin rol aldığı anlaşılıyor.
parasizlik_ic2.jpg
HAREKÂT 1932’DE PLANLANIYOR
Dersim’e yönelik harekat hazırlıkları raporlarla başlıyor. Dönemin İçişleri Bakanı Şükrü Kaya tarafından hazırlanan 18 Kasım 1931 tarihli raporda “Artık Dersim meselesinin kati suretle hallinin devletçe, milletçe ve bilhassa hükümetçe tehiri caiz olmayan muzur, tehlikeli ve zaman geçtikçe halli müşkülleşecek ve zararı artacak bir vaziyet almış olmasıdır” ifadeleri ile harekatın bir an önce başlatılması isteniyor. “Dersim’in içi muntazam hükümet teşkilatına rağmen tamamen anarşiktir” tespitine yer verilen raporda Dersimin ıslahının ancak askeri bir harekatla yapılabileceği belirtilirken harekat zamanı olarak “1932 yılının ilk müsait mevsimi” gösteriliyor.
parasizlik_ic3.jpg
HAZIRLIKLAR ERTELENİYOR
Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak imzalı 1 Mart 1932 tarihli belgede hükümetin dersim harekatının icrasına karar vereceği dikkate alınarak hazırlıkların yapılması, hükümet kararı ile birlikte harekatın en geç Ağustos ayında başlayabileceği belirtiliyor. Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak bir ay sonra bir emir daha yayımlayarak hükümetin harekatı bu yıl yapmamaya karar verdiğini bildiriliyor. Maliye Bakanlığı’nın Nisan 1932 tarihli yazısında Dersim mıntıkasında lüzum görülen tedip harekatına bütçenin müsaade etmediği belirtiliyor. Yazışmalardan Dersim harekatının parasızlık sebebiyle ile geciktiği anlaşılıyor.
parasizlik_ic4.jpg
PROVASI 1933 YILINDA YAPILMIŞ
Dersim Harekatı ile ilgili Atatürk’ün rolünün olup olmadığı önemli tartışma konularından birini oluşturuyor. Ancak 1938’e kadar gelen tüm süreçlerde Atatürk ve İnönü’nün rol aldığı anlaşılıyor. 1933 yılında prova niteliğinde küçük çaplı bir harekat yapılıyor. 6 Eylül 1933 tarihli kararnamede Başta reisicumhur Mustafa Kemal Atatürk ve Başbakan İsmet İnönü olmak üzere kabine üyelerinin imzası bulunuyor. Söz konusu kararnamede “Dersim Harekatı münasebetiyle kıtaların fevkalade ihtiyaçlarına karşılık olmak üzere Maliye Vekaleti bütçesinin masarifi gayri melhuza tertibinden 20 bin liranın tahsis ve sarfına izin verilmesi” ifadelerine yer veriliyor.
parasizlik_ic5.jpg
ÖNCE PROVA YAPILIYOR
1933’te yapılan harekat aslında planlanan büyük harekatın bir nevi provası, o yüzden de sınırlı. 13 Eylül 1933 tarihinde harekata ilişkin raporlar toplanarak bir analiz rapor haline getirilmiş. Bir yıl sonra bölge yeniden değerlendiriliyor. 1 Mayıs 1934’te İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Dersim ve Seyit Rıza’nın durumu ile ilgili Birinci umum Müfettişliğinden gelen raporları Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Başbakan İsmet İnönü’ye takdim ediyor.
parasizlik_ic6.jpg
DERSİM OLAYLARINA AİT BELGELERE ULAŞTIK
İlk belgede, her an harekâta çıkmak için hazır olunması gerektiği belirtiliyor.
İkinci belgede, harekâtın 1932 yılında yapılmayacağı ifadeleri yer alıyor.
Üçüncü belgede, harekâtın ekonomik sebeplerden yapılmadığı belirtiliyor.
 BELGELER ATATÜRK iMZALI
1937-38 tarihlerinde gerçekleştirilen Dersim Harekâtında Mustafa Kemal Atatürk’ün rolünün olup olmadığı yıllardır tartışma konusu. Ancak, gizliliği kaldırılan Başbakanlık Devlet Arşivlerindeki Dersim belgelerinde Atatürk imzaları bulunuyor. Harekata ilişkin kararnamelerde üstte reisicumhur sıfatıyla Atatürk’ün imzası, altta ise başta İsmet Paşa olmak üzere kabine üyelerinin imzaları yer alıyor. Harekata katılacak askerlere verilecek tayınların bile Reisicumhur emrine tabi olduğu anlaşılıyor.
 Belgelerdeki imzası Atatürk’ün Dersim Harekâtından haberdar olduğunun açık bir kanıtı...
 İSMET PAŞA: VAKTi GELMİŞTİR
Dersim Harekâtına yönelik hazırlıklar 1935 yılında Başbakan İsmet İnönü’nün yaptığı Dobru gezisi sonrasında kaleme aldığı rapor ile ete kemiğe bürünüyor. İsmet Paşa raporuna şu ifadelerle başlıyor: “Dersim ıslahına bir program dahilinde tevessül edeceğiz. Program; hazırlık, silahtan tecrid ve icap ederse iskan safhalarını ihtiva edecektir. Hazırlık ve silahsızlanma 3 senede olacaktır. Dersim vilayetini yeni usulde teşkil edeceğiz. Muvazzaf bir kolordu kumandanı vali ve üniformalı muvazzaf zabitler kaza kaymakamları olacaktır. Kaza memurlarından hiç biri yerli olmayacak ve bulundukça mutekait zabitler tali memuriyetlere tayin olunacaktır. İlbaylık (Valilik) dairesi Kolordu Karargahı gibi, fakat maksada elverişli olarak teşkil olunacaktır. 1935 ve 1936’da yolları, karakolları yaptıracaktır. 1937 ilkbaharına kadar hazır olursa mürettep ve seferber 2 F. Kuvvet ilbaylığın emrine 1937 İlkbaharında verilecektir. Sür’atle bütün Dersim silahtan tecrid olunacak, ilbaylığın o zamana kadar tedkiki neticesinde kuvvetle yapılmasını tasavvur ettiği, hükümete bildirdiği icraat da yapılacaktır. Bundan sonra Dersim’e verilecek şeklin safhası başlayacaktır. Bütün bu tasavvurlar gizlidir.” 1937-38 yıllarında gerçekleşen Dersim olayları İsmet Paşa’nın raporunda öngörüldüğü takvim içinde birebir gerçekleşiyor. Önce Tunceli Kanunu çıkarılıyor, ardından harekatı yönetecek olacak general Abdullah Alpdoğan tüm yetkilerle donatılarak bölgeye atanıyor. Ve büyük harekatın hazırlıkları böylece başlıyor.
ÖZEL HABER
ARŞİVLERDEKİ DERSİM -1-
Melik DUVAKLI/TÜRKİYE GAZETESİ